Өмнөх бичлэгийн үргэлжлэл.
Хувьсан өөрчлөх ботнэт(botnet http://en.wikipedia.org/wiki/Botnet ) “ботнэт=робот сүлжээ” Хэрэв таны компьютерыг ботнэт рүү хакерууд урхидчихсан байна гэвэл та юу гэж ойлгох вэ? гэвэл зандалч(criminals) танд мэдэгдэхгүйгээр таны компьютерыг виртуал сүлжээ рүү нэмж оруулаад вэб сайт руу орох хөдөлгөөнийг урсгалыг унгах|эвдэх(crash) замаар дайрахад бэлэн болгосон гэж ойлгож болно. Үнэндээ ботнэтээр барьж авах гэдэг нь хакерууд таны хувийн мэдээллийг хулгайлж байна гэсэн ойлголт. Интернэт хэрэглэгч байн байн хорлонт-эдээр шүүрдүүлж ботнэт рүү ордог юм байна. Ихэнхдээ хорлонт-эд нь ботнэт хоёр хөтлөлцөөд хамт ажилладаг юм байна. Хакеруудын зохион байгуулсан ботнэт нь илүү нарийн боловсронгуй болсон тул танихад төвөгтэй болж байгаа юм байна.
Эмзэг вэб 2.0 ба олны цуглах|нийгмийн сүлжээний сайтууд. Вэб 2.0 үйлчилгээ http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2.0 нь үнэхээр хэрэг болох олон вэб хэрэгслүүдийг бүтээж байна. Үүний энгийн нэг жишээ нь Юутуйб (YouTube) видеог бид хаа сайгүй онлайн үзэж болно. Гэлээ ч экспортууд энэ олон сайтууд зуун хувь сэвгүй найдвартай гэж хэлж чадахгүй гэж байх юм. Сүүлийн үед фишинг(phishing) http://en.wikipedia.org/wiki/Phishing хүний сонирхлыг татах байдлаар (барьцаанд нь таны хувийн мэдээллийг авах) эсвэл Вэб 2.0 кодыг хакерууд дэлбэлж жишээлбэл хоёр мянга найман онд Яахоо хотжобыг http://news.cnet.com/8301-1009_3-10076549-83.html дэлбэлсэн шиг гэмтээж болно. Энэ тохиолдолд сайтад хүмүүсийн хадгалсан мэдээллийг хакерууд өөрчилж гутаачих боломжтой. Ер нь амжилттай хөгжиж буй олон хүнтэй нийгмийн сүлжээний боломжийг ашиглаж янз бүрийн дайралтыг зандалч(criminals) хийх гэж оролддог гэж мэргэжилтнүүд үздэг юм байна.
Найдвартай ажиллахын тулд
- Өөрт байгаа хамгаалалтын системүүдээ цаг үетэй дүйцүүлж шинэчлэл|апдэйт тогтмол хийх хэрэгтэй. Үүнд таны хэрэглэж байгаа антивирус(буюу вирусийн эсрэг програм), антиспайвэйр(буюу тагнах-эдийн эсрэг програм), файрвоол(галын хана) програм, үйлдлийн системийн өөрийнхөн хамгаалалтын хэрэгсэл болон интернэт хөтчийн өөрийнхөн хамгаалалтын програмууд багтана. Та өөрийн програмуудаа сүүлийн хувилбараар автомат апдэйт хийнэ гэж тохиргоог(set) хий. Монголд хакертсан програмуудыг их хэмжээгээр хэрэглэдэг зарим компьютер борлуулагч нар онлайн апдэйт хийх тохиргоонуудыг бүгдийг хааж бэлтгээд хэрэглэгчид өгөхөөр найдвартай ажиллах боломж багасна. Хэрэв та онлайнаар байнга ажилладаг бол оригинал програмыг худалдаж авч хэрэглэх эсвэл төлбөргүй нээлттэй эхийн найдвартай системүүдийг хэрэглэх боломжтой.
- Интернэт дээр ажиллаж байхад цовхорч ирэх цонхийг дагаж мөшгөх эсвэл өөрийг чинь өдөх э-мэйл холбоос руу огт орохгүй байх нь найдвартай ажиллахад тус болно. Хэрэв онлайн ажиллаж байхад цовхорч ирэх цонх эргэлзээтэй гарч ирвэл цонхыг шууд хаагаад тэр дороо өөрийн хамгаалалтын|сикурите програмын апдэйтийг ажиллуулах нь зүйтэй.
- Заримдаа нууц үгээ сольж бай, тэгэхдээ урт үг сонго, үгэнд өөрийн хувийн мэдээллээ битгий оруул, мөн тоо оруулж өг, таахад төвөгтэй нэр өгвөл сайн шүү. Анзааралгүй нийтийн сүлжээний профайл буюу хувийн хэрэгтэй оруулчхав аа.
- Олон нийтийн сүлжээ рүү юм илгээхдээ өөрөөсөө байнга асууж байх асуулт бол
- Хэн үүнийг үзэх билээ?
- Бичсэн энэ мэдээлэл эсвэл энэ гэрэл зургийг бусдад үзүүлсний ашиг тус нь юу билээ?
- Энэ мэдээллийг яагаад өөр хүн үзээсэй гэж бодож байна вэ?
Энэ бүгд ердөө л онлайн хэрэглэгчдийн мэдэж байх энгийн ойлголт, заримдаа танд төвөгтэй санагдах боловч найдвартай онлайн амьдармаар байвал цааш дэлгэрүүлээд олон зүйлийг сурч мэдэх нь чухал байх болов уу гэж бодлоо.
Интернэт хөтчөөр “stay safe online tips” гэх түлхүүр үгээр хайлт хийгээд үзээрэй, та мөн ч олон зүйл мэдэж авах боломжтой байна аа.
Comments