Skip to main content

Нээлттэй эх номын (5.3-р бүлэг)


Нээлттэй эх(Open Source) нэртэй номын эх сурвалж Англи хэлээр http://en.wikibooks.org/wiki/Open_Source байгаа ба нээлттэй эхийн тухай мэдэхийг хүсэгчдэд зориулж GNU лицензийг баримтлан орчуулж бэлтгэлээ. Номын хэсгүүдэд эндүү ташуу орчуулга, үг үсгийн алдаа байвал сэтгэгдэл дээр бичиж тусалвал танд их баярлана.



Арилжих зориулалттай уламжлалт програм дахь асуудал (5.3)

Арилжааны програм хангамжийн үйлдвэрлэл нь дэлхийд томоохон чухал үйлдвэрлэл гэдгийг хамгийн түрүүнд дурдах нь зүйтэй. Нээлттэй эхийн хөдөлгөөн өрнөж нэмэгдсэнээр арилжих програм хангамжийн үйлдвэрлэл зогсох төлөв рүү оруулах тоглолт болж байна гэж ойлгох албагүй. Нөгөө талаас арилжих програм хангамж нь нээлттэй эхийн технологийг ашиглаж бүр хүчээ авч байна гэж олон хүн шүүн хэлэлцэж байна. Худалдагдах програм хангамж ер нь мөнгө төлбөл зохилтой бүтээгдэхүүнийг зохион бүтээж гаргасан байдаг. Хэдий тийм ч заримдаа тогтоосон үнэ худалдагдах програм хангамжийн чанарт хүрдэггүй.

Арилжигдаж байгаа бүтээгдэхүүн зах зээл болон хэрэглэгчдийн хэрэгцээгээр өөрчлөгдөх шаардлага дээр үндэслэж тогтмол сайжирч шинэчлэгдэж байдаг. Энэ хэрэгцээ нь програм хангамж үйлдвэрлэгчдийг програм хангамжаа ойр ойрхон шинэчлэн бичих эсвэл дахин зохион байгуулах ажиллагааг удирдах эсвэл эхэн үеийн хувилбарын мэдэгдэхүйц олон алдааг багасгахаар мэрийн худалдагдах “бетта” хувилбарыг гаргадаг. Зарим арилжааны програмууд хэт загвар хөөсөн замбараагүй кодоос улбаалаад цүдийчихсэн, удаан ажиллагаатай байдаг.

Нээлттэй эхийн ялгаа нь төгсгөл хэрэглэгчийн хэрэгцээнээс урган гар ч ирсэнд байна.
Програм зохиогчид кодыг бичихдээ өөрсдийн чадвараар бахархан бичихээс зохиомлоор тогтоосон эцсийн хугацаанд хавчигдаж яаруу сандруу бичихгүй. Ингэж зохиосон програмын код арилжааны орчинд бичсэн кодоос өвөрмөц сайн чанартай болох боломжтой. Мөн ийм бүтээгдэхүүн хүмүүсийг олноор хамрах сүлжээний хүрээнд шалгагдаж эргэх холбоотой өргөн хүрээгээр хариу үнэлгээ ирдэг байна.

Эх кодыг авч хэрэглэх боломж олдсоноор хаалттай эх кодтой програм хангамжид гаргасан санаандгүй эсвэл магадгүй санаатайгаар үлдээсэн аюулгүйн цоорхойг мөн төрөл бүрийн “арын хаалгыг” харьцуулан шалгаж чадна. Өнгөрсөн хугацаанд засгийн газрын хэрэглэж байсан олон өмчлөгчтэй бүтээгдэхүүн, програм хангамжуудад дээрх цоорхойнууд байсан юм. Илүү чадвартай хөгжүүлэгчид нь програмд хэрэглэгдэх бүрдлийн эх кодыг чухал нэмэлт баримт бичгийн адил үнэлдэг байна.

Эх кодтой байна гэдэг програм хангамжийг ялгаатай процессор, төхөөрөмж, үйлдлийн системүүд дээр шилжүүлж ажиллуулах хялбар боломжтой байж чаддаг. Өмч болох програм хангамж нь ихэвчлэн эх хөгжүүлэгчийн ганц хууль зүйгээр суурилуулах нь, өмнөх ажиллуулах гэсэн чухал хүсэлтийг хангаж эсвэл хангахгүй ч байж магад.

Арилжих зориулалттай уламжлалт програм хангамжийн хаалттай орчин нь төвөгтэй асуудлын нэг болдог. Энд зохиогчийн эрхтэй (copyright) бүтээгдэхүүн ихэвчлэн хязгаарлагдмал эрх чөлөөтэй эсвэл эрх чөлөөгүй байна. Мөн програм зохиосон компани хэрэглэгч хүсэхгүй байхад хүртэл програмын шинэчилсэн хувилбарыг хэрэглэхийг хүчээр шаардана. Нээлттэй эхийн програм хангамж нь хэрэглэгч хэрэгцээгээр програмын тохиргоог хийх нөхцөл бүгд чөлөөтэй байснаар хувь хэрэглэгч зөвшөөрөх(enables) зөвшөөрөхгүйгээ өөрөө шийднэ. Арилжих програм хангамжийн хүчтэй шүүмжлүүлэх өөр нэг хүчин зүйл нь хэрэглэгчид бүтээгдэхүүндээ түгжигддэг байдал. Учир нь тэд өгөгдлийн файлаа ашиглах гэтэл заавал энэ програмаар нээж хэрэглэнэ гээд дарамтлаад байдаг. Хэрэв та шинэчлэгдсэн програмтай хэрэглэгчтэй файлуудыг дундаа хэрэглэдэг бол та өөрөө програмаа зайлшгүй шинэчлэх(upgrade) эсвэл огт холбоогүйгээр файлаа бичих хэрэг гардаг. Харин нээлттэй эхийн програм хангамжууд нь өөр төрлийн өгөгдлийн файлуудыг компьютерын програмууд дундаа хэрэглэх боломж олгодог байхад ямар нэг програмын урхинд орох шалтгаан огт байхгүй. Хэрэв програмын шинэ хувилбар файлын шинэ форматтай бол тэр програмууд ихэвчлэн хуучин хувилбар файлаа хөрвүүлэх хөрвүүлэгчидтэй байх замаар тэд өгөгдлөө шинэ зүйлд зохицуулж цаг үетэй нь дүйцүүлж болдог.

Чөлөөтэй гэхээр үнэ өртөггүй гэсэн утга биш :D

Програм хангамж хөгжүүлэх зардалтай уялдаатай FOSS нь “төгсгөл хэрэглэгч” -д үнэ төлбөргүй очдог. Энэ зардал “өмч програм хангамж” хөгжүүлэхээс бага байх шалтгаан нь төсөл FOSS-ийн лиценз дор хөгжиж байгаад байх юм аа. Үүнд:

  • SourceForge гэх мэт зарим вэб порталууд Вэб байрлуулах, агуулгын хадгаламжийн(repository) үйлчилгээ, шуудан илгээх жагсаалтын үйлчилгээ болон бусад зайлшгүй чухал хэрэгслээр төлбөргүй үйлчилдэг.
  • FOSS төслийн зар сурталчилгаа нь(тухайн ажил төрөлд холбоотой хурал, цуглаанд илтгэх үед ) бага зардлаар бүтдэг.
  • GPL-ийн дор төсөл хөгжүүлэх нь дээд зэрэглэлийн чанартай (QT гэх мэт) бүрдлийг (components) төлбөргүй авч хэрэглэх боломж олддог. Худалдаж авч хэрэглэх нь маш үнэтэй байдаг.

Ямар ч програм хангамжийг хөгжүүлж эхлэхэд тодорхой хөгжүүлэх хугацааг шаарддаг. Зөвхөн үнэхээр алдартай төслүүд дээд зэрэглэлийн чанартай кодын хандивыг төлбөргүй авч байдаг.

Comments

jagdag said…
Эрдэнэчимэг багш аа,

энэ үнэхээр сайн орчуулга, сайхан ажил болж байна. Танд баярлалаа, амжилт хүсье!
bayarhuu said…
эцсийн хэрэглэгч
Баярлалаа, би эхлээд "эцсийн хэрэглэгч" гээд орчуулаад явж байснаа энэ утга хамгийн сүүлд ("lastminute" шиг "last-user") хэрэглээд дуусчихаж байгаа юм шиг санагдаад "төгсгөл хэрэглэгч","үзүүр хэрэглэгч" гэдгийг хэрэглэж болох юм уу гэж бодоод бичсэн. Надад бас эцсийн хэрэглэг ч зүгээр санагдаад байгаа. Энэ орчуулгаа эхнээс нь дахин хянаад PDF ойрын үед гаргаад ОпенМН, Лимнукс,... булангуудад тавьчих санаатай, өөр санаа оноог комментаар хийж туславал баярлана шүү залуусаа.
bayarhuu said…
Нээлттэй эх номын (1-р бүлэг)-с компьютержуулалт гэж юу вэ?

алдаа:
IMB <=> IBM
Баярлалаа, би завгүй хариаж яваад сай 1-р бүлэг дээр нь хариу бичихлээ.
Өнөөдөр амжуулаад 1-р бүлэгт орчуулж нэмсэн үндэслэлүүд бичвэрийг нь дахин засаад тавчихна.

Олон уншигдсан

Хөдөө талын үзэсгэлэн "Монгол бичгээр"

Монгол, Живхтэй жаал хүүгийн бичсэн хэд хэдэн бичлэгийг уншиж байснаа гэнэт урам орж бараг арван долоо найман жилийн өмнө хэрэглэж байсан хайрцаг дүүрэн цаас бичгээ уудалж эхэлтэл миний хувьд эрдэнэс болох сайхан зүйлүүд гарч ирлээ. Ерээд оны эхэнд монгол бичгийн бичвэр бичих СУДАР нэртэй програмыг хийх гэж оролдож байхдаа монгол бичгийн фонтын загвар болгох гээд Т. Дашцэдэн (МУИС) багшаар бичүүлж авсан хуудаснууд байна. Үүнийг би бүүр сканердаж байгаад хүнд үзүүлмээр санагдлаа. Харин кириллээр бичсэн хувилбарыг Гүүгл-ээр хайвал олон сайтаас уншиж болох болжээ. Монгол бичиг сурч буюу хүнд унших өгүүллэгийн нэг нь болох болтугай.  Д.Нацагдорж : Хөдөө талын үзэсгэлэн Хөдөө талын зэрэглээ мяралзан жирвэгнэхийн дунд хэдэн өндөр юм сүүмэлзэн үзэгдэх нь харь газрын аяны хүний нүдэнд яахин даруй танигдана. Хурдлан довтлох уурын тэрэгний өмнөөс намрын салхи хүчтэй үлээхэд хоёр нүдэнд нулимс гялтганан холын барааг харж ядна. Өвгөн жолооч ухасхийх, хийг нэмэхэд дөрвөн хүрд чө...

Шувуун саарал

Саяхан интернэтээр сонин(Өдрийн сонин) уншиж байгаад Дамдин багшийн тухай “ Англи хэлний Дамдин ” гэсэн гарчигтай сайхан өгүүлэл уншсан юм. Багшийн орчуулгын ажлын талаар бичсэн байсан нь сонирхол татаад интернэтээр Д.Нацагдоржын “Шувуун саарал” -ыг хайтал шууд л 2006 онд сонин дээр хэвлүүлсэн орчуулга нь mongolnews.mn вэб хуудсны холбоосоор дороо гараад ирлээ. Багшийн орчуулгыг  олзуурхаад монгол хэлээр бичсэнтэй нь хамт дээр нь монгол бичгээ сурч байгаа танд зориулаад монгол бичигтэй нь хамт тэмдэглэл дээрээ  тавилаа. (Монгол бичгээр бичиж явуулсан найз охиндоо баярлалаа. ;-) ) .   Enjoy reading. Д.Нацагдорж Шувуун саарал (1) Хөндий талын зэрэглээ мяралзан жирэлзэх нь холоос үзэхэд сонин. Хэдэн жижигхэн юм түүний дунд сүүмэлзэх нь яахин даруй танигдана. Уудам газар дураар сэлгүүцэх хээр хөдөөгийн цэнгэл, хурдан морины яралзан ирэх эр хүний бахдал, ойртон үзвэл, хэдэн залуус морь тарлаж байна. (2) Сүрэнхүү саарал морины амыг арайхан тогтоож, овооны дэр...

Хиймэл оюуны загварын тухай үргэлжлэл

Энэ сайхан өдрийн мэндийг уншигч найз нартаа хүргэе.    Хиймэл оюуны загварын тухай үргэлжлэл (хоёрдугаар хэсэг). Би: Тэгвэл Google AI эсвэл Facebook AI юу нь дээр суурьлаж ажилладаг бэ? Өө энэ чинь маш сонирхолтой сэдэв байна 🤓. Google, Facebook (Meta) хоёрын хиймэл оюуны “тархи” нь GPT-ээс ялгаатай боловч мөн адил нейрон сүлжээ + transformer архитектур дээр суурилдаг. Харин өөр өөр нэртэй, өөр өөр зорилготой загварууд хөгжүүлсэн байдаг. Google AI Google-ийн гол хиймэл оюуны технологиуд: Transformer (2017) Google-ийн судлаачид анх бүтээсэн. Энэ нь GPT, BERT, LLaMA гээд бүх том хэлний загварын үндэс болсон. BERT (2018) Голдуу хайлтын системийг сайжруулахад хэрэглэсэн. Хэлний утга, өгүүлбэрийн холбоо ойлгоход сайн. PaLM (2022) → дараа нь PaLM 2 Google-ийн GPT-тэй төстэй том загвар. Bard (дараа нь Gemini нэртэй болсон) chatbot нь PaLM дээр суурилж ажилладаг. Gemini (2023–) Одоогийн Google AI-ийн гол “тархи”. Multimodal буюу зураг, текст, код, видео зэрэг олон төрлийн өг...

Хиймэл оюуны загвар GPT

  Энэ сайхан өдрийн мэндийг уншигч найз нартаа хүргэе. Ойрд ChatGPT апп ашиглаж олон сэдвээр сонирхолтой ярилцлага хийж үзээд олж мэдсэн зүйлсээ найз нартайгаа хуваалцмаар санагдав. Орчин үед AI (хиймэл оюун ухаан) талаар байга яригддаг болсон ч тэр болгон хүмүүс юу юм бэ гэдгийг нарийвчлан сонирхож байгаагүй байдаг. Ингээд би ChatGPT ярилцаж түүгээр  тайлбарлуулав. Би: AI (хиймэл оюун ухаан) гэж юу вэ?   Түүний өгүүлэх нь их энгийн тэрээр хэлэхдээ: 👉 Хиймэл оюун ухаан (AI) гэдэг нь хүний оюун ухааны зарим чадварыг дуурайж хийдэг компьютерийн хөтөлбөр эсвэл систем юм. Жишээлбэл: Хүн зураг хараад юу байгааг хэлж чаддаг шиг → AI зураг таньж чадна. Хүн яриаг ойлгож хариу хэлдэг шиг → AI хүний хэл яриаг ойлгож, ярьж эсвэл бичиж чадна. Хүн туршлагаасаа суралцдаг шиг → AI өгөгдлөөс суралцаж, улам ухаалаг болдог. Хиймэл оюун ухааныг ойлгоход туслах жишээ нь: Google Translate – хэлнээс хэл рүү автоматаар орчуулдаг. Siri, Google Assistant – таны асуултад хариулж, ажил г...

Бичгийн тиг

Гэртээ очоод аав ээж, ах дүү, найз нөхөд, хамт ажиллаж байсан багш нартаа гаа уулзаж учрах нь үнэхээр сайхан байлаа. Үүний зэрэгцээ манай миний сургууль гэж дуудах дуртай их сургуулиараа өдөр бүр л орж гарсаар найз нөхөд багш нарынхаа хийж бүтээсэн янз янзын шинэ сайхан зүйлийг сонсож мэдээд баярлаж хөөрөөд цаг хугацаа өнгөрөхийг ч мэдсэнгүй. Сүүлийн хэдэн сар интернетээр найз залуучууд маань монгол бичгийн фонтыг хөгжүүлэх, вэб фонт бүтээх, түүний хэрэглээг нэмэгдүүлэх талаар санаа тавьж хичээнгүйлэн ажил өрнүүлж байгааг таних мэдэх багш нартаа дуулгаж бас тэдний зүгээс хамтран ажиллаа ч гэж хүслээ. Хэдэн жилийн өмнө МУИС-ын Монгол хэл соёлын сургуулийн эх хэлний судалгааны төвд хэрэгжсэн ЮНИСКО-гийн төсөл ажлын нэг хэсэг болох ( зурлага дээр суурилж ) монгол бичгийн фонт бүтээгдсэн ийг мэдэж байсан тул эх сурвалжийг асууж лавлаад, хэрэглэж байгаа аргын нь тодруулав.  Энэ зурган дээр үзүүлэх зүүн гар талын дөрвөн фонтыг зурлага дээр түшиглээд бэлдэж англи үсгийн га...

Домог

Монгол бичгийн үүсэл гаралтай холбоо бүхий хоёр зүйлийн домгийг найз багш Мөнх-Учирал маань монгол бичгээр бичиж өгсөн юм(ОпенМН зориулж). Энэ бичвэрийн фонт нь их сайхан, зурлага дээр суурилсан глипс (glyphs) байх, МУИС-ийн Монгол хэл соёлын сургуулийн эх бичиг судлалын тэнхимд (Жамянсүрэн) глипс (glyphs)-ыг зурж бүтээсэн байх гэж бодож байна. Үүнийг Монгол бичгээ сурч, дэлгэрүүлж байгаа залуустаа уншуулахаар орууллаа. Домгийн тухай Гүүгл ахаасаа лавлахад бас ч их зүйл интернэтэд байна аа. Нэг нь “Хэдэргэний домог” хэмээдэг, XVIII зууны үед Равжамба Данзандагвын зохиосон “Зүрхэн толтын тайлбар огторгуйн маани” хэмээх хэл зүйн бичигт гардаг “... Зая Бандид (Саж Бандид Гунгаажалцан) Монгол улсад аль үсгээр туслах болох хэмээн шөнө тугдам барьж эрт манагар бэлэглэхүйд нэгэн эхнэр хүн мөрөн дээрээ хэдрэгэ модыг тавьж ирээд мөргөвөөс, тэрхүү бэлгээр Монгол улсын үсгийг хэдрэгэний дүрсээр эр, эм, эрс гурваар, чанга хийгээд хөндий ба саармаг гурваар зохиосон болой” гэсэн домог юм. Энд өг...

Протокол ба интернэт протокол хаяг ( IP хаяг )

Мэргэжлийн биш ч IP хаягийн талаар асууж мэдэхийг хүссэн дүүдээ мөн найзууддаа аль болох хялбаршуулж бичихийг оролдлоо. IP хаяг гээд яриад байх юм аа тэр юу юм бэ гэж асуухад би бүдүүн баргаар бол таны интернэтэд холбогдох компьютерт чинь оноосон таних дугаар юм гэж тоймоор ойлгуулна. Үүнийг мэдэж авах хэрэгцээтэй бол дээр нь нэмээд хэд хэдэн зүйлийг мэдээд авбал арай ойлгомжтой болох болов уу гэж санагдаад протокол, http, TCP-IP, IP-хаяг ийг бага зэрэг тайлбарлахаар шийдлээ. Протокол гэдэг нь сүлжээн дэх хоёр компьютер бие биетэйгээ хэрхэн харилцахыг тодорхойлсон дүрэм бүхий тушаалуудын сантай стандарт. Үүнийг ойлгохын тулд, шатарчид захидлаар эсвэл компьютерын сүлжээгээр харилцдаг аргыг адилтгал болгож болох юм. Шатар тоглоход нүүдэл бүрийг эхний болон сүүлийн байрлалыг заасан тэмдэглэгээгээр тодорхойлдог. Юу нь хүчинтэй эсвэл хүчингүйг тодорхойлоход хэрэглэдэг дүрмүүдтэйгээ хамт энэхүү тэмдэглэгээ нь шатар тоглох нэгэн протоколыг төлөөлнө. Сүлжээний протоколуудыг үүнтэй адилха...